Instituut Gak-KNAW Award

Instituut Gak wil een bijdrage leveren aan de kwaliteit van de sociale zekerheid in Nederland door het investeren in maatschappelijke projecten, het ontwikkelen van wetenschappelijk onderzoek en het instellen van leerstoelen.

De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) is in 1808 opgericht als adviesorgaan van de regering, een taak die zij ook nu nog vervult. De KNAW ontleent haar gezag aan haar op kwaliteit geselecteerde leden, excellente wetenschappers uit een scala van wetenschapsgebieden. De KNAW is ook verantwoordelijk voor vijftien onderzoeksinstituten. Ze zijn werkzaam op het terrein van de geesteswetenschappen, de sociale wetenschappen en de levenswetenschappen. Eén instituut beweegt zich op het grensvlak van wetenschap en overheidsbeleid. De KNAW-instituten dienen een prominente plaats in de (internationale) wetenschap in te nemen. Ze functioneren als nationaal kenniscentrum en beheren en ontsluiten unieke en vaak wereldvermaarde collecties.

Het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI-KNAW) doet onderzoek naar bevolkingsvraagstukken en ontsluit demografische kennis voor gebruikers in de wetenschap, het beleid en de samenleving. De missie van het NIDI is om door toonaangevend weten­schappelijk onderzoek een bijdrage te leveren aan de oplossing van maat­schappelijke vraagstukken, met een focus op migratie en integratie, arbeidsmarkt en sociale zekerheid, vergrijzing en familierelaties. Kenmerkend is de interdisciplinaire en internationale onderzoeksaanpak. Het NIDI is een instituut van de Koninklijke Neder­landse Akademie van Weten­schappen (KNAW) en is geaffilieerd met de Rijks­universiteit Groningen (RUG).

Verdere informatie over en adresgegevens van het NIDI.

Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (Huygens Instituut) verricht onderzoek op het gebied van wetenschapsgeschiedenis, Nederlandse geschiedenis en literatuur. Het instituut ontsluit historische bronnen en literaire teksten voor verder analytisch en interpretatief onderzoek. Het instituut houdt zich ook bezig met een voortdurende ontwikkeling van digitale hulpmiddelen voor ontsluiting en analyse van teksten. Permanente vooruitgang in de informatietechnologie speelt een belangrijke rol. Het Huygens Instituut is penvoerder van CLARIAH, de infrastructuur voor digitale geesteswetenschappen in Nederland. Het instituut werkt samen met het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) en het Meertens Instituut in het KNAW Humanities Cluster.

Verdere informatie over en adresgegevens van het Huygens Instituut.

Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG-KNAW) onderzoekt hoe de werk- en arbeidsverhoudingen zich wereldwijd op de lange termijn ontwikkelen. Hiervoor verzamelt het IISG archieven en data op mondiale schaal. Het IISG verzamelt en analyseert gegevens over sociale en economische ontwikkelingen sinds 1500. Het doel is om er achter te komen hoe ongelijkheid binnen en tussen samenlevingen ontstaat. Het IISG is een van de meest vooraanstaande onderzoeksinstituten ter wereld op het terrein van de sociale geschiedenis. Het IISG werkt samen met het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis en het Meertens Instituut in het KNAW Humanities Cluster.

Verdere informatie over en adresgegevens van het IISG.

De aardgastransitie in 1959 had een ingrijpende impact op de Nederlandse arbeidsmarkt. Er ontstond nieuwe werkgelegenheid in sectoren die profiteerden van de aansluiting op het aardgas. Tegelijkertijd raakte een grote groep mensen werkloos. Nu Nederland zich opnieuw in een grote energietransitie bevindt, zal De Groot zich de komende drie jaar verdiepen in de historische casus van aardgastransitie (1963-1979) en deze vergelijken met de huidige overgang naar een nieuwe energiebron. De Groot koppelt de transitie aan werk in relatie tot het verlies van banen en het creëren van nieuwe functies. De centrale onderzoeksvraag is dan ook: hoe oefenen werkenden invloed uit op hun toekomst tijdens de overgang naar een nieuwe energiebron, en welke rol heeft collectief overleg daarbij? 

De jury van de Instituut Gak-KNAW Award 2024 prijst de parallellen die De Groot legt tussen de energietransitie van nu, de rol van de werkgever en werknemer en de vakbonden. Daarnaast is de jury benieuwd hoe De Groot de link zal leggen tussen het verleden en het heden, en naar de mogelijke beleidsvoorstellen die daaruit zullen voortvloeien. Tot slot motiveert de jury haar besluit vanuit het belang om te leren van het verleden, maar ook om aan te geven waar de huidige ontwikkelingen anders zijn dan die ten tijde van de aardgasrevolutie. 

Over de laureaat

Timon de Groot heeft zijn promotieonderzoek gedaan bij het Max Planck Institute for Human Development in Berlijn, en promoveerde in 2018 aan Humboldt-Universität op het proefschrift De burgerschapsstatus van veroordeelde misdadigers in Duitsland, 1806-1933. Momenteel voert De Groot een onderzoeksproject uit naar de geschiedenis van de Nederlandse Arbeidsinspectie bij het IISG. De Groot was één van de aangestelde onderzoekers van de parlementaire enquêtecommissie Aardgaswinning Groningen (2021-2023). 

In hoeverre beïnvloedt een ongeplande zwangerschap de economische positie van vrouwen na de geboorte van het kind? Wetenschapper Judith Koops ontvangt vandaag de Instituut Gak-KNAW Award voor haar onderzoeksvoorstel waarin deze vraag centraal staat. Met de Award krijgt Koops een driejarige aanstelling als postdoctoraal onderzoeker bij het NIDI.

In Nederland is ongeveer één op de vijf vrouwen ooit ongepland zwanger geweest. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat ongeplande geboortes negatieve medische en sociaalpsychologische gevolgen kunnen hebben voor moeder en kind. Maar over de economische gevolgen ervan is nog weinig bekend. Judith Koops gaat nu onderzoeken wat de invloed is van de mate van planning van een zwangerschap op de economische positie van vrouwen na de geboorte van het kind. Zij kijkt daarbij ook naar demografische en sociaaleconomische factoren, zoals relatiestatus, sociaaleconomische status, en etnische achtergrond van de moeder. 

De jury prijst de wetenschappelijke kwaliteit van het onderzoeksvoorstel, met name vanwege de helderheid van de methodologische keuzes. Het voorstel is, aldus de jury, maatschappelijk zeer relevant: er wordt onderschat hoeveel zwangerschappen ongepland zijn, en wat voor sociale en economische gevolgen dit heeft. Ook gezien haar al behaalde wetenschappelijke prestaties, ziet de jury Koops als een veelbelovende laureaat van de Gak-KNAW Award. 

Over de winnaar

Judith Koops promoveerde in 2020 aan de Rijksuniversiteit Groningen op het proefschrift Understanding nonmarital childbearing: the role of socio-economic background and ethnicity in Europe and North-America. Zij werkt momenteel als postdoctoraal onderzoeker en docent aan de Radboud Universiteit, afdeling Sociologie. Op 1 februari 2024 start zij bij het NIDI haar onderzoek Economische gevolgen van ongeplande zwangerschappen. De invloed van het plannen van kinderen op de arbeidsmarkt emancipatie. 

Steeds meer werkende jongvolwassenen hebben een flexcontract in plaats van een vaste arbeidsrelatie. Hoe beïnvloedt deze onzekere positie op de arbeidsmarkt hun welzijn, in samenhang met hun situatie op het gebied van wonen en relaties? Socioloog Lonneke van den Berg ontvangt vandaag de Instituut Gak-KNAW Award voor haar onderzoeksvoorstel waarin deze vraag centraal staat. Met de Award krijgt Van den Berg een driejarige aanstelling als postdoctoraal onderzoeker bij het NIDI.

In 2021 had slechts 17 procent van de niet-schoolgaande werkende jongeren een vast arbeidscontract. Deze onzekere arbeidsmarktpositie kan het welzijn van jongvolwassenen aantasten en hen belemmeren om bijvoorbeeld het huis uit te gaan of een gezin te vormen. Er is weinig wetenschappelijke kennis over obstakels die jongvolwassenen ervaren op weg naar volwassenheid. Onderzoek is vaak gericht op óf onderwijs en arbeidsmarkt óf wonen en relaties. Lonneke van den Berg gaat onderzoeken in hoeverre het hebben van flexcontracten onder jongvolwassenen een rol speelt bij ervaringen op het gebied van wonen, relaties en welzijn.

De jury roemt de wetenschappelijke kwaliteit van het onderzoeksvoorstel en de methodologische uitwerking. Nog belangrijker vindt de jury dat het onderzoek op een vernieuwende manier op zoek gaat naar antwoorden op relevante vragen over het welzijn van jongvolwassen, een thema dat steeds actueler wordt.

Over de laureaat

Lonneke van den Berg promoveerde in 2020 aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift Time to Leave: Contextual and Individual Explanations for the Timing of Leaving Home. Sinds 2019 werkt zij als postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit, afdeling sociologie. Zij start in 2023 bij het NIDI met haar onderzoek De weg naar volwassenheid in de knoop? De rol van onzekere arbeidsposities voor de leefsituatie en het welzijn van jongvolwassenen.

Socioloog Jelle Lössbroek heeft de Instituut Gak-KNAW Award ontvangen. In zijn prijswinnend onderzoeksvoorstel staat de financiële positie van verschillende groepen gepensioneerde migranten centraal.

Pensioenarmoede treft een groot deel van de migranten in Nederland. Hoe komt dit en wat is hieraan te doen? Met de Award krijgt Lössbroek een driejarige aanstelling als postdoctoraal onderzoeker bij het NIDI.

Een armoedige oude dag dreigt voor een grote groep gepensioneerde migranten. Jelle Lössbroek stelt in zijn prijswinnend onderzoeksvoorstel de financiële positie van verschillende groepen gepensioneerde migranten centraal. Hiervoor zal hij enerzijds onderzoeken welke factoren belangrijk zijn voor de arbeidsmarkt- en pensioensituatie van verschillende groepen oudere migranten en anderzijds in hoeverre deze situatie verbeterd kan worden, door migranten zelf en door instituties.

De jury roemt de manier waarop Jelle Lössbroek een publiek enthousiast kan maken voor zijn onderzoek. De combinatie van de onderzoeksvelden migranten en oudere werknemers zorgt voor een interessant, verrassend en sprankelend voorstel. Daarnaast weet Lössbroek veel aandacht voor zijn onderzoek te genereren in de media en publiceert hij in tijdschriften die van hoog niveau zijn.

Jelle Lössbroek ontvangt de Instituut Gak-KNAW Award uit handen van juryvoorzitter José van Dijck en Frederik Buijn, voorzitter bestuur Instituut Gak. Video door Eva Nijsten

Over de laureaat

Jelle Lössbroek promoveerde in 2018 aan de Universiteit Utrecht op het proefschrift Turning grey into gold. Employer-employee interplay in an ageing workforce. Sindsdien werkt hij als postdoctoraal onderzoeker bij de Universiteit Utrecht aan het project ‘Digital Society: work and organizations'.  Op 1 juni 2022 begint hij bij het NIDI aan zijn onderzoek ‘Een goede oude dag voor migranten. Bestuderen en bestrijden van pensioenarmoede in een vergeten groep.’

De Instituut Gak-KNAW Award wordt jaarlijks uitgereikt aan talentvolle onderzoekers die aan het begin van hun carrière staan. De Award bestaat uit een driejarige aanstelling als  postdoc onderzoeker bij een KNAW-instituut met onderzoek op het gebied van arbeidsmarkt en sociale zekerheid in Nederland. De winnaar van 2020 is socioloog Roos van der Zwan.

Van der Zwan begint vanaf januari 2021 bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) aan haar onderzoek ‘De levensloop en de arbeidsmarktpositie van vrouwelijke statushouders in Nederland’.

Jouw onderzoeksvoorstel gaat over de arbeidsmarkt positie van statushouders in Nederland. Wat verwacht je tegen te komen tijdens je onderzoek? 

Ik richt me op de statushouders die vanaf 2015 in Nederland zijn. Ze zijn vijf jaar in Nederland, of korter dan dat, en er is nog niet veel onderzoek naar hen gedaan. Er zijn wel wat algemene dingen bekend. Statushouders zijn in het begin vaak afhankelijk van de bijstand, ze leren de taal en proberen hun weg te vinden in Nederland. We weten dat statushouders vrij jong zijn, vaak onder de dertig. Dit betekent dat zij te maken krijgen met levensloopkeuzes zoals  trouwen en het krijgen van kinderen, wat weer een weerslag kan hebben voor hun kansen op de arbeidsmarkt, vooral voor vrouwen. Er zijn veel aannames, maar het precieze weten we er nog niet van.

Je licht de positie van vrouwelijke statushouders op de arbeidsmarkt uit in je onderzoek. Waarom is de positie van vrouwelijke statushouders slechter dan die van mannelijke statushouders?

Mannen komen vaak eerst naar een land, ze leren de taal en zoeken werk. Als dat eenmaal gelukt is komen de vrouwen in het algemeen pas. Dit betekent dat ze een aantal jaren achterlopen, qua taal en kennis over het land, op de mannen. Daarnaast hebben vrouwelijke statushouders minder vaak werkervaring opgedaan in het land van herkomst dan mannelijke statushouders.  Er zijn een aantal onderzoeken gedaan waar de rol van de gemeentes ten opzichte van statushouders werd verkend. Daaruit blijkt dat gemeentes zich, in de praktijk, bij gezinnen met een uitkering vaak uitsluitend richten op mannelijke statushouders. Zodra zij werk hebben, verdwijnt het gezin, en dus ook de vrouw, uit beeld.

Heb je al een idee hoe het beleid aangepast zou moeten worden om vrouwelijke statushouders op de arbeidsmarkt beter bij te staan? 

Waarschijnlijk zou het helpen als er meer maatwerk mogelijk is. Tijdens de jaren negentig was er ook een vluchtelingenstroom. Daar is onderzoek naar gedaan en traditionele genderrolpatronen, waarbij het gedachtegoed is dat vrouwen voor het huishouden zorgen en mannen voor het inkomen, zijn vaak aangehaald als verklaring  voor de slechtere positie van vrouwen. Daarnaast waren ze minder snel met de sociaal culturele integratie, wat ook een mogelijke verklaring is. We hebben daarvan geleerd, maar niet al die kennis wordt gebruikt in het huidige beleid.

Over de vluchtelingenstroom van 2015 is er minder kennis. Dat is eerst nodig om beleid te formuleren. In mijn onderzoek zal ik ook vrouwelijke statushouders interviewen en vragen waar zij tegenaan lopen en of zij zelf suggesties hebben hoe het beleid beter kan.

Wat voor verandering hoop jij te bewerkstelligen als je over drie jaar klaar bent met je onderzoek?

Ik hoop meer inzicht te hebben in de daadwerkelijke situatie van deze vrouwen en een beeld te hebben van het verschil tussen hoe vrouwelijke en mannelijke statushouders in Nederland leven. Daarnaast hoop ik meer te weten te komen over de invloed van levensloopgebeurtenissen op kansen op de arbeidsmarkt en daarin specifiek het algemene perspectief van de vrouw mee te nemen.

Tot slot, wat betekent het voor jou om de Instituut Gak-KNAW Award te winnen?

Ik heb hiervoor onderzoek gedaan naar integratie van Nederlanders met een migratieachtergrond, onder andere naar hun politieke integratie en over mensen met een arbeidsbeperking. Dit lijkt heel verschillend, maar het gaat allemaal over inclusie. Het winnen van de Award stelt mij in staat om een onderzoek in het verlengde daarvan te doen. Daar heb ik heel veel zin in.

Jaap Oude Mulders, postdoctoraal onderzoeker bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI-KNAW), heeft op maandag 2 december 2019 de Instituut Gak-KNAW Award ontvangen.

Met de Award krijgt Oude Mulders een driejarige aanstelling als postdoctoraal onderzoeker bij het NIDI. Hij mag met de prijs zijn onderzoeksvoorstel uitvoeren naar een maatschappelijk zeer relevant thema: de rol van leeftijdsgerelateerde sociale normen in vraagstukken over arbeid en pensionering.

Jaap Oude Mulders (31) onderzoekt daarbij normen over bijvoorbeeld de meest geschikte leeftijd om met pensioen te gaan, gelijke behandeling tussen jongere en oudere werknemers, en toegang tot scholing voor jongere en oudere werknemers. Met het onderzoek wil hij een beter begrip krijgen voor de subtiele manier waarop leeftijdsdiscriminatie werkt en de mate waarin gelijke kansen voor jong en oud op de arbeidsmarkt worden beïnvloed door sociale (leeftijds)normen.

Over de laureaat

Jaap Oude Mulders promoveerde in 2016 aan de Universiteit Utrecht op het proefschrift Organizations, managers, and the employment of older workers after retirement. Sindsdien is hij werkzaam als postdoc op het NIDI-KNAW waar hij met zijn prijs de komende jaren zijn nieuwe onderzoek kan gaan doen naar de sociale normen in vraagstukken rondom arbeid en pensionering.