Van leeslijst naar TikTok: KNAW Early Career Award-winnaar Jeroen Dera over het leesgedrag van jongeren.

Tijdens het gesprek met Jeroen Dera wordt één ding al snel duidelijk: het zal moeilijk zijn om iemand te vinden die zo bevlogen spreekt over lezen als hij. Met een aanstekelijk enthousiasme vertelt hij over zijn onderzoeken, waarbij vooral het leesgedrag van jongeren centraal staat. Neem bijvoorbeeld zijn onderzoek naar literatuuronderwijs in de bovenbouw van het vwo: ‘Hoe wordt er eigenlijk gelezen? Wat voor teksten en waarom juist deze? En hoe kijken docenten en leerlingen daar precies tegenaan? Het zijn dit soort vragen die Dera ‘heel interessant vindt om te onderzoeken.’

Na het voltooien van zijn proefschrift wilde Dera, die na zijn studie een tijdje Nederlands gaf op een middelbare school, in eerste instantie terug voor de klas. ‘Maar toen kwam er een positie voor lerarenopleider aan de Radboud Universiteit vrij.’ Deze baan plaveide de weg voor een loopbaan die laveert tussen praktijk en onderzoek. ‘Mijn eigen ervaringen met het onderwijs komen goed van pas in mijn wetenschappelijke werk, omdat ik de doelgroep van docenten én leerlingen goed begrijp. Ik ben nu bijvoorbeeld bezig met een onderzoek naar de manier waarop leerlingen en docenten literaire teksten interpreteren. Je ziet dan dat de percepties van docenten en leerlingen over dezelfde tekst vaak sterk verschillen. Terwijl docenten bijvoorbeeld focussen op de thematiek van een boek, praten leerlingen graag over specifieke scènes waarin ze iets van zichzelf herkennen.

Reading challenges en TikTok

Vraag je een willekeurige volwassene naar ervaringen met lezen op de middelbare school, dan hebben ze daar lang niet altijd een prettige herinnering aan. Dera: ‘Sommige mensen zeggen: ik ben gestopt met lezen na de middelbare school, omdat ik daar werd gedwongen om saaie boeken te lezen. Maar dat beeld mag je niet generaliseren. Als je kijkt naar het leesgedrag, dan zie je dat veel leerlingen in de havo- en vwo-context tot ver in de brugklas met plezier lezen. Vanaf de tweede klas neemt dit al sterk af, terwijl de leeslijst voor het examen pas begint in de vierde klas. Veel jongeren stoppen dus al vóór die zogenaamde ‘leeslijst’ met lezen voor hun plezier, en dat is omdat ze zich met andere dingen gaan bezighouden: lezen is dan geen prioriteit en het is al helemaal niet cool.’

Hoe zorg je ervoor dat lezen dan wel weer op het vizier van de doelgroep komt? Dera: ‘Een onderzoek waar ik enthousiast over ben, gaat over online reading challenges, waarbij deelnemers op online platforms als Goodreads een bepaald aantal boeken in een jaar proberen te lezen. We zien dat deelname aan deze uitdagingen ervoor zorgt dat jongeren meer lezen en dat ze er ook meer over spreken, bijvoorbeeld op sociale media als TikTok. Maar tegelijkertijd lezen sommigen ook vluchtiger, en kiezen ze voor dunne of gemakkelijke boeken. Het halen van de challenge wordt dan belangrijker dan het grondig lezen van het boek.’

Kopiëren van leesgedrag 

Populaire cultuur en het lezen van boeken: het is een combinatie die je niet meteen zou verwachten. Toch zou het een het ander juist kunnen versterken, denkt Dera: ‘Ik heb net een NWO-beurs gekregen om te onderzoeken hoe lezen wordt verbeeld in Netflix-series als Heartstopper en Sex Education. In de laatste serie leest Maeve, een van de hoofdpersonen, bijvoorbeeld klassiekers als Pride and Prejudice van Jane Austen.’ In het onderzoek zal Dera met een postdoc nagaan hoe deze representaties in populaire televisieseries een plek kunnen vinden in het onderwijs. ‘Online zijn er bijvoorbeeld hele subculturen waarin jongeren dezelfde boeken lezen als de personages uit Gilmore Girls. Als ik zoiets hoor, wil ik meteen weten: waarom dan? Wat drijft deze jongeren om dat te doen en zijn docenten daar ook van op de hoogte? Dat vind ik nou machtig interessant.’

Creatieve benadering van onderzoek 

Het is deze creatieve en enthousiaste benadering van onderzoek die Dera de KNAW Early Career Award bezorgde. ‘Mijn pad als onderzoeker is altijd wel atypisch geweest. Ik heb mij sinds mijn promotie meestal laten leiden door wat ik om me heen in de samenleving en het onderwijs zag gebeuren, en door de persoonlijke worstelingen die dat opleverde – bijvoorbeeld de leerlingen uit mijn 4-havoklas die niets van boeken wilden weten. Dat zou ik iedere beginnende wetenschapper willen meegeven: durf buiten de muren van de universiteit te kijken bij het opzetten van nieuw onderzoek en laat je ook leiden door je eigen nieuwsgierigheid en persoonlijke drijfveren.’

Prijzengeld voor publicaties en leesonderzoek

Als winnaar van de KNAW Early Career Award ontving Dera een geldbedrag van € 15.000. Dit bedrag zet hij in voor diverse projecten. ‘Ik vind het belangrijk dat mijn onderzoek ook door het grote publiek gelezen kan worden, zeker als het om inzichten voor het onderwijs gaat. Daarom gebruik ik een deel van het bedrag om een boek te schrijven over de leescultuur van jongeren, dat open access beschikbaar gaat zijn.’ Een ander deel gaat naar het uitvoeren van een representatieve enquête onder de Nederlandse bevolking over de perceptie van literatuur en literatuuronderwijs: ‘Neem nou het lezen op de middelbare school: wat is mensen daarvan bijgebleven? Wat is hun herinnering aan de leeslijsten? Ik ben heel benieuwd hoe mensen daarop terugkijken.’

Wat de toekomst betreft droomt Dera van een langlopende dagboekstudie waarbij jongeren enkele maanden hun leesgedrag bijhouden. ‘Het lijkt mij fascinerend om te zien waarom jongeren besluiten bepaalde boeken te lezen en vooral ook onder welke omstandigheden ze zo’n boek dichtslaan. Er zijn bijvoorbeeld jongeren die veel boeken kopen en graag willen hebben, maar deze vervolgens niet uitlezen. En er zijn er nog meer die zich voornemen om een boek te gaan lezen in het weekend, maar het toch niet doen. Hoe zit dat precies? Het lijkt me ontzettend relevant om het leven van jonge lezers voor langere tijd te volgen.’

Over de KNAW Early Career Award 

De KNAW Early Career Award is door de KNAW ingesteld in 2019 als erkenning voor jonge getalenteerde onderzoekers die aan het begin van hun carrière staan en die in staat worden geacht vernieuwende en originele onderzoeksideeën (verder) te ontwikkelen. Jaarlijks worden maximaal twaalf KNAW Early Career Awards uitgereikt, drie in elk van de vier KNAW domeinen. Een laureaat ontvangt een speciaal ontworpen kunstwerk en een geldbedrag van € 15.000,- dat door de ontvanger naar eigen inzicht mag worden aangewend ten bate van de eigen onderzoekscarrière. Meer weten over de Early Career Award.