Er is behoefte aan snelle krachtenbundeling en coördinatie op het gebied van klimaatonderzoek en data-infrastructuur, -opslag en -beheer. Deze nieuwe samenwerkingen moeten vorm krijgen in instituten-nieuwe-stijl die bestaande sterktes in het land verbinden, wetenschappers uit alle disciplines bijeenbrengen en nationale coördinatie aanjagen.
Dat is te lezen in het advies ‘Nationale instituten: kansen voor de toekomst’ dat de Permanente Commissie voor Nationale Instituten (PCNI) op verzoek van de besturen van KNAW en NWO heeft uitgebracht. Dat beschrijft ook mogelijkheden om het gebrek aan balans tussen impuls- en lange-termijnfinanciering van wetenschappelijke infrastructuur te herstellen. Om tot haar advies te komen deed de PCNI op verzoek van NWO en KNAW een uitgebreide consultatie binnen alle wetenschapsdisciplines.
De besturen van NWO en KNAW reageren enthousiast op het advies: zij herkennen de behoeften op de twee geïdentificeerde thema’s klimaat en data-infrastructuur. Op het thema klimaat zullen NWO en KNAW op korte termijn een taskforce instellen die zich zal richten op het bijeenbrengen van alle spelers in het land die zich met klimaatonderzoek bezig houden, het vormen van een instituut-nieuwe-stijl, en het adviseren over een nationaal onderzoeksprogramma voor geïntegreerd klimaatonderzoek. De concrete suggesties in het advies over de gewenste kenmerken van instituten-nieuwe-stijl zijn hierbij zeer nuttig. Op het thema data-infrastructuur zullen NWO en KNAW een nadere analyse doen, waar precies de behoeften liggen en in hoeverre nieuwe initiatieven die recent in gang gezet zijn aan de behoeften kunnen voldoen.
Het is ook nodig om de wijze van financiering van grootschalige wetenschappelijke infrastructuur te heroverwegen. Er is disbalans tussen de financieringsmogelijkheden voor vernieuwing van infrastructuur en de instandhouding ervan. NWO en KNAW zien mogelijkheden met het nieuwe regeerakkoord om deze balans te herijken. De instituten van NWO en KNAW spelen daarin een speciale rol, vanwege hun belangrijke functie in het ontwikkelen, vernieuwen en voor de lange termijn toegankelijk maken en houden van (inter-)nationale infrastructuur.
NWO en KNAW stelden de PCNI in (2020) om te adviseren over wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen waarop het portfolio van nationale onderzoeksinstituten van NWO en KNAW in zou moeten spelen. Dit eerste advies is de uitkomst van een serie consultaties van wetenschappers en universitaire bestuurders uit alle wetenschapsdomeinen en een strategische conferentie in november 2021 met honderdvijftig deelnemers. Dankzij de gekozen aanpak kan het PCNI-advies op breed draagvlak in alle wetenschapsdomeinen rekenen.