Interview Marileen Dogterom: ‘Dit gaat niet alleen over Amerika, dit gaat ook over ons’

Een grote inbreuk op de wetenschap

Dogterom uit haar zorg over het feit dat een cruciaal onderdeel van de internationale wetenschap zwaar getroffen wordt. Een groot deel van die wetenschap concentreert zich in Amerika. Dogterom: ‘Het internationaal uitwisselen van onderzoeksgegevens en samenwerken met Amerikaanse wetenschappers komt onder grote druk te staan: conferenties gaan niet door, funding wordt stopgezet, censuur wordt gepleegd – dit alles zet de gehele wetenschap een stuk achteruit.’ Het raakt de wetenschap niet alleen inhoudelijk, zegt Dogterom. ‘Het gaat hier om mensen en hun bestaanszekerheid. We zien wetenschappers en jonge mensen die hun carrière in rook zien opgaan.’

Structurele bedreiging

De maatregelen zijn volgens Dogterom geen incidenten, maar vinden structureel plaats. ‘Het komt vaker voor dat een nieuwe Amerikaanse regering subsidies tijdelijk ‘on hold’ zet om overzicht te vinden, prioriteiten te herzien en dan weer doorgaat. Maar nu gaat het veel verder, denk aan de Amerikaanse vragenlijsten die zelfs Nederlandse wetenschappers bereiken. Dat is ongekend.’

De rol van KNAW

De KNAW volgt nauwgezet de ontwikkelingen in de VS en heeft door middel van een uitvraag onder haar leden gepeild wat de impact is van de Amerikaanse ontwikkelingen op de eigen wetenschapsbeoefening. Via allerlei wegen bereiken de KNAW signalen over de uitwerking van de maatregelen op de Nederlandse wetenschap. Volgens Dogterom is dat ook belangrijk. ‘We kunnen duiden wat er gebeurt. En uitleg geven, bijvoorbeeld via de media. Waarbij ik namens de KNAW elke keer het punt maak dat het voor onze democratie heel belangrijk is om de academische vrijheid en wetenschappelijke integriteit te beschermen.’

Academische vrijheid

Dogterom roept ook de politiek op om duidelijk stelling te nemen voor academische vrijheid. ‘Onze politiek – ons kabinet inclusief de minister-president, met de minister van OCW voorop – moet zich hard maken voor academische vrijheid voor álle wetenschapsgebieden in Nederland, zoals we in andere Europese landen zien gebeuren. Minister Bruins heeft zich hier instemmend over uitgesproken, nu zie ik graag dat hij dit ook handen en voeten geeft.’

Topwetenschappers naar Nederland

Wat de Nederlandse politiek daarnaast zou kunnen doen is werken aan het herstel van Nederland als aantrekkelijke thuisbasis voor wetenschappelijk onderzoekers. Minister Bruins (OCW) heeft NWO gevraagd om een fonds op te zetten waarmee internationale topwetenschappers kunnen worden aangetrokken die onderzoek doen op terreinen die van belang zijn voor Nederland. Hiermee zouden ook wetenschappers uit Amerika naar Nederland kunnen komen. Dogterom: 'Een mooi idee omdat hiermee enigszins tegenwicht kan worden geboden aan de aanval op de vrije wetenschap die gaande is. Echter, dit plan kan natuurlijk alleen goed landen als de aangekondigde harde bezuinigingen op de Nederlandse wetenschap van tafel gaan. Enerzijds omdat anders nog meer ontslag van reeds aanwezige wetenschappers dreigt, en anderzijds omdat we die toponderzoekers anders niet veel te bieden zullen hebben.'

Verenigd Europa

Tot slot pleit Dogterom ervoor om het grotere plaatje niet uit het oog te verliezen en vooral samen met Europese partners op te trekken. Dit heeft de KNAW recent gedaan door het ALLEA-statement te ondertekenen. Daarnaast wordt er in Europa gewerkt aan een robuust en veilig alternatief voor data- en techfaciliteiten. ‘Dit moet je echt met Europa samendoen. Niet om de deur naar de VS dicht te doen, maar om de kwetsbaarheid eruit te halen,’ besluit Dogterom.