KNAW: Academische vrijheid in Nederland onder druk

Aanleiding voor de KNAW waren een aantal rapporten waaruit blijkt dat academische vrijheid in Nederland onder druk staat. Uit een recente monitor over academische vrijheid van het Europees Parlement blijkt bijvoorbeeld dat Nederland onder het Europees gemiddelde scoort.

Daarnaast heeft de KNAW grote zorgen over de maatregelen van de regering Trump tegen de wetenschap: eisen aan taalgebruik en inhoud van onderzoek, bevriezing van financiering voor onwelgevallig onderzoek en een rem op de (internationale) uitwisseling van onderzoek vormen een ernstige bedreiging van de vrijheid van wetenschapsbeoefening. Dat heeft invloed op de wereldwijde wetenschap en ook op de wetenschap in Nederland.  

Vrij onderzoek

Goede wetenschap vereist vrijheid: zonder inmenging van buiten levert wetenschap de beste – onafhankelijke en betrouwbare kennis. Een belangrijke reden voor de lage score van Nederland op de lijstjes is dat de ruimte voor “ongebonden”, door nieuwsgierigheid van de wetenschapper ingegeven onderzoek, steeds kleiner wordt. Financiers van onderzoek, zoals overheid en bedrijfsleven stellen vaak eisen aan de onderzoeksthema’s of het beoogde doel.

Ook bemoeit de politiek zich steeds directer met vrijheden die eigenlijk bij de wetenschap liggen. De wetgeving rond de taaltoets en de Wet Internationalisering in Balans (de WIB) vormen, vindt de KNAW, een beperking van de academische vrijheid. Dat het aantal internationale studenten in Nederland behapbaar blijft en dat Nederlands als academische taal beschermd blijft zijn redelijke eisen waarvoor verschillende oplossingen voor handen zijn. Maar door de beslissing over de onderwijstaal bij de overheid te leggen wordt direct inbreuk gedaan op de academische vrijheid. Bovendien heeft het negatieve gevolgen voor onze onderwijskwaliteit en internationale positie.

Ook de Screeningswet Kennisveiligheid in de maak zal in de vorm die die nu lijkt te krijgen vooral de academische vrijheid en het innovatievermogen van Nederland beperken met alle gevolgen voor onze maatschappij van dien.

Intimidatie

Door polarisatie en verruwing van het maatschappelijk debat krijgen wetenschappers te maken met intimidatie en bedreiging. Een aanzienlijk deel van de Nederlandse onderzoekers vermijdt daarom in meer of mindere mate het publieke debat, bleek uit een rapport van OCW. Daarmee verliest dat debat een belangrijke stem. De KNAW roept de overheid en politieke partijen op om bij te dragen aan een wetenschapsvriendelijk klimaat, en om intimidatie van wetenschappers publiekelijk te veroordelen.

Wettelijke verankering

Academische vrijheid wordt in Nederland, in tegenstelling tot in andere landen, niet in de Grondwet genoemd, maar alleen beschermd via bepalingen in nationaal en internationaal recht. De KNAW wil graag het debat starten of academische vrijheid juridisch beter kan worden beschermd.