Vandaag is de collectie dagboeken en brieven uit de Tweede Wereldoorlog van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies toegevoegd aan het nieuwe Nederlandse Unesco Memory of the World register. Hiermee erkent Unesco het uitzonderlijke karakter van deze collectie, waarin bijna 4000 persoonlijke verslagen en ervaringen van mensen tijdens Tweede Wereldoorlog in Nederland, Indonesië en Nederlands-Indië zijn opgenomen.
In 1944 riep toenmalig Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen Gerrit Bolkestein vanuit Londen via Radio Oranje Nederlanders op om hun persoonlijke documenten uit de oorlogstijd te bewaren. ‘Wil het nageslacht ten volle beseffen wat wij als volk in deze jaren hebben doorstaan,’ zo sprak hij, ‘dan hebben wij juist de eenvoudige stukken nodig: een dagboek, brieven van een arbeider uit Duitsland, een reeks toespraken van een predikant of priester’. Deze oproep werd gehoord: sinds 1945 zijn maar liefst 2.340 dagboeken en 1.600 briefwisselingen uit de Tweede Wereldoorlog werden inmiddels aan het NIOD geschonken.
De collectie dagboeken en briefwisselingen die het NIOD beheert is uitzonderlijk vanwege haar omvang en ontstaansgeschiedenis, maar ook omdat ze laat zien hoe oorlog, geweld en onderdrukking de levens van mensen beïnvloeden. In de onderduik, in werkkampen in Duitsland en in de treinen naar de vernietigingskampen in het Oosten schreven mensen hun ervaringen op: voor zichzelf, en voor hun naasten. Ze schreven op wc-papier, krasten bij gebrek aan schrijfwaren hun brieven in papier, maakten tekeningetjes, of schreven een dagboek op de achterkant van een setje Monopoly-geld.
De collectie is een veelgebruikte bron voor allerlei onderzoek: niet alleen wetenschappers en journalisten, maar ook mensen die meer willen weten over de geschiedenis van hun familie of woonplaats bezoeken het NIOD-archief om onder andere de dagboeken en brieven te bekijken. Om dit soort onderzoek makkelijker te maken en het archiefmateriaal ook voor de toekomst goed te conserveren, werkt het NIOD hard aan het digitaliseren en doorzoekbaar maken van dit materiaal. Zo worden de oorlogsbrieven gedigitaliseerd en getranscribeerd door middel van artificial intelligence computersoftware en werkt het NIOD samen met vrijwilligers om dagboeken te transcriberen.
Unesco kent sinds begin jaren ’90 het mondiale Memory of the World Register. Daarop staan momenteel zestien documentaire erfgoeditems met een (gedeeltelijk) Nederlandse achtergrond ingeschreven. Naast deze mondiale lijst zijn ook regionale en nationale registers mogelijk.
Om het dertigjarig bestaan van het Unesco-programma te vieren is het Nederlandse Memory of the World Register in het leven geroepen, dat uitzonderlijk documentair erfgoed zal gaan bevatten met een sterke Nederlandse uitstraling. Naast de collectie egodocumenten van het NIOD zijn er vandaag zeven andere collecties aan deze nieuwe lijst toegevoegd. Het overzicht en de nominaties zijn na te slaan op de website van de Nederlandse Unesco Commissie.
Het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD - KNAW) is een onderzoeksinstituut van de KNAW. De expertise van het NIOD ligt bij de verspreiding van kennis over de Tweede Wereldoorlog, de Holocaust en genocide. Naast wetenschappelijk onderzoek biedt het NIOD een inhoudelijk sterke en intensieve dienstverlening. Zowel professionals als particulieren kunnen bij het NIOD terecht voor informatie of het raadplegen van de uitgebreide collectie.