Waarde van wetenschap kan en moet meetellen bij evaluatie beleid

Bovendien is het hoog tijd niet alleen de economische waarde te meten, maar ook de waarde voor indicatoren van brede welvaart. Dat begrip bestaat uit vele dimensies: naast economische factoren moeten bijvoorbeeld geluk, duurzaamheid, gelijke kansen en gezondheid worden meegenomen.

Een KNAW-adviescommissie onder voorzitterschap van econometrist Mirjam van Praag boog zich over de vraag hoe de waarde van wetenschap tot uitdrukking te brengen is. Dit deed ze op verzoek van de minister van OCW. Op 24 februari boden Van Praag en KNAW-president Marileen Dogterom het advies aan aan minister Dijkgraaf in Den Haag.

Wetenschap heeft vele waarden, stelt de KNAW in het advies. Zij heeft allereerst een eigen, intrinsieke waarde. Via scholing helpt zij mensen zich te ontwikkelen tot burgers en productieve leden van de samenleving. Ook draagt ze bij aan bijvoorbeeld duurzaamheid en gezondheid. Het adviesrapport presenteert negen voorbeelden waarin de verschillende waarden van wetenschap tot uiting komen.

De waarde van wetenschap is veel groter en breder dan wat we kunnen observeren. Bovendien is het meten van de waarde van wetenschap voor zover die wel te observeren is uitermate gecompliceerd. De effecten van wetenschap manifesteren zich vaak pas op lange termijn en zijn moeilijk te ontrafelen. Niettemin concludeert de KNAW dat ook de waarde van wetenschap die wel meetbaar is niet wordt meegenomen in de instrumenten die worden gebruikt voor de systematische evaluatie van beleidsopties of partijprogramma’s. Deze huidige instrumenten zijn ongeschikt voor het meenemen van effecten van investeringen, zoals bijvoorbeeld in onderwijs en onderzoek. Bovendien komen uitkomstmaten zoals gezondheid of kansengelijkheid niet aan de orde in deze modellen, die zich vooral op economische indicatoren richten.

Volgens de KNAW is het mogelijk en urgent dat de planbureaus het gezamenlijk over een andere boeg gooien bij de systematische evaluatie van beleid en programma’s. Het is hoog tijd dat ze de vele al bestaande instrumenten gaan benutten om de waarde van wetenschap voor brede welvaart in kaart te brengen. Zo doen wetenschappers al veel studies die bruikbaar zijn voor dit doel, bijvoorbeeld op het gebied van onderwijs. Deze studies kunnen zowel kwantitatief als kwalitatief van aard zijn en een breed scala aan uitkomsten beschouwen. Het verzamelen, evalueren en aanvullen van dergelijke deelstudies met verscheidene uitkomstmaten die tezamen brede welvaart meten, zou de basis moeten zijn van een nieuw instrumentarium voor het systematisch evalueren van beleid. Daarbij zijn sommige uitkomsten alleen kwalitatief of zelfs ‘narratief’ meetbaar.

De KNAW juicht toe dat de planbureaus al werken aan het meten van indicatoren van brede welvaart. Wel uit ze haar zorg dat er nog geen enkel plan is om daarmee een instrumentarium te ontwikkelen dat de waarde van investeringen in wetenschap systematisch meet. De KNAW roept daarom de gezamenlijke planbureaus op direct de beschikbare methoden toe te voegen aan hun instrumenten waarop bestuurders hun beleidskeuzes baseren.