KNAW-advies over sociale veiligheid in de wetenschap

Dat vraagt om een andere cultuur die is verankerd in een nieuwe manier van leiding geven. De KNAW heeft op verzoek van de minister van OCW de gids Sociale veiligheid in de Nederlandse wetenschap - Van papier naar praktijk gemaakt met handreikingen en tips om de problemen met ongewenst gedrag te voorkomen of vroegtijdig bij te sturen. Hiermee wil de KNAW een proces in gang zetten waarmee de sociale veiligheid in de Nederlandse wetenschap wordt vergroot.

Ongewenst gedrag is ook in de wetenschap een hardnekkig probleem: de grote werkdruk leidt de aandacht af van een goede samenwerking. Sterke afhankelijkheidsrelaties werken machtsmisbruik in de hand. Bestuurders, leidinggevenden, melders en omstanders, HR-medewerkers en vertrouwenspersonen krijgen moeilijk zicht op ongewenst gedrag en ervaren vooral ongemak en onmacht als ze ermee te maken hebben.

Met de gids wil de KNAW inzicht geven welke krachten in de organisatie en cultuur van de wetenschappelijke wereld deze problemen uitlokken en in stand houden. Zo wordt duidelijk hoe je stapsgewijs aan de slag kunt om daar tegenwicht aan te bieden. Bijvoorbeeld door niet te wachten tot er iets echt mis is,  maar voortdurend aandacht te hebben voor de vraag welk gedrag wenselijk is. Alleen zo kun je gedrag vroegtijdig en preventief bijsturen en ervan leren als het niet lukt om adequaat op te treden.

Om zo’n cultuurverandering tot stand te brengen is het nodig deze te verankeren in de organisatie: die heeft een taak in het toetsen en ontwikkelen van professionele vaardigheden van haar medewerkers op het gebied van relaties, emoties en communicatie. Leidinggevenden hebben hierbij een voorbeeldfunctie en ze zijn verantwoordelijkheid voor de goede samenwerking binnen hun team.

Sociale veiligheid is een voorwaarde voor goede wetenschap. Alleen in een veilige omgeving delen mensen kennis en komen kwaliteiten van alle teamleden tot hun recht. Ook zijn de kosten van onwenselijk gedrag hoog, voor het welzijn en de productiviteit van de betrokken personen, voor het vertrouwen in de leidinggevenden en de reputatie van de organisatie, maar ook financieel. Dat laatste kan in de tonnen lopen, volgens berekeningen in de gids - denk aan medewerkers die zich ziek melden, of de kosten rond ontslag.

Sociale veiligheid in de Nederlandse wetenschap - Van papier naar praktijk geeft een analyse en aanbevelingen voor de organisatiestructuur, de cultuur op de werkvloer en de systemen om ongewenste zaken bij te sturen. Daarnaast zijn er praktische handreikingen waarmee iedereen aan de slag kan. In de gids staan ervaringen van decanen, melders, vertrouwenspersonen en anderen, en een overzichtelijke EHBO bij gevallen van ongewenst gedrag.

De gids is gemaakt door een commissie onder leiding van Naomi Ellemers, sociaal- en organisatiepsycholoog en universiteitshoogleraar aan de UU. Leden van de commissie waren Frank Baaijens (TUE), Huub Dijstelbloem (UvA), Yvonne Erkens (UL), Halleh Ghorashi (VU), Sandra Groeneveld (UL), Marian Joëls (UMCG) en Michael Wise (SRON).

Contact

Pers kan terecht bij Irene van Houten van de afdeling communicatie van de KNAW, 06 1137 5909, irene.van.houten@knaw.nl