Wat botten ons leren over het verleden, én onszelf

Oorspronkelijk studeerde Moles oude geschiedenis en archeologie. Het waren vooral de graven uit de vergane samenlevingen die haar fascineerden. Graven, zegt ze, leggen een klein moment vast uit het leven van degenen die ons voorgingen. ‘Wat belangrijk was voor iemand, ging vaak met hen mee het graf in,’ legt ze uit. In eerste instantie wilde ze na haar studie forensisch werk doen, maar uiteindelijk trok de archeologie haar weer aan, vooral door de inzichten die het biedt in de levens van vroeger. ‘Dat is wat ik zo mooi vind aan archeologie: het gaat niet om de grote historische verhalen. Het zijn de levens van echte mensen die ik bestudeer.’

Deze levensverhalen liggen in de botten zelf verscholen. ‘Alles wat we in ons leven doen, laat een afdruk achter op het skelet,’ legt Moles uit. ‘Ik heb bijvoorbeeld gevallen gezien waarin er veel botgroei was, vooral in de wervelkolom en gewrichten – plekken die veel bewegen bij fysieke activiteit. Als je dat bij een jong persoon ziet, weet je dat ze een zwaar fysiek leven hebben gehad. Of we kunnen zien dat iemand vaak een boog en pijl gebruikte door het vergelijken van de de dikte van de armbotten. Je kunt ook zien welke letsels op de botten actief waren op het moment van overlijden en welke al waren genezen. Botten onthullen een hele tijdlijn van iemands leven.’

Tanden vertellen levensverhaal

Een type bot dat veel verhalen bevat, zijn tanden. ‘Tanden vertellen ons over de gezondheidscyclus van een individu, vanaf de vroege kindertijd tot aan de dood. Analyse hiervan geeft veel informatie over sociale status, dieet, gezondheid en levensstijl. Soms vinden we een graf zonder giften en met slechte tanden. Dit wijst op een eenvoudig dieet, misschien alleen brood en pap, wat snel gaatjes veroorzaakte.’ Maar slechte tanden betekenen niet per se een slecht leven. ‘Toen de Romeinen voet zetten in het oude Griekenland, kregen de Grieken toegang tot andere voedingsmiddelen. Gesuikerde wijn werd bijvoorbeeld een luxeproduct voor de rijken, maar het tastte het gebit behoorlijk aan. Uit die periode zien we rijk gevulde graven, waarbij het skelet toch een slecht gebit heeft.’

Door onderzoek naar grafvondsten te combineren met skeletgegevens, kunnen onderzoekers veel leren over het leven en de sociale status van individuen. Vooruitgangen in DNA-technologie en isotopenanalyse (onderzoek naar chemische elementen in skeletresten) maken het nu zelfs mogelijk om familiebanden en eetpatronen in te zien. En door samen te werken met onderzoekers uit andere disciplines, worden de verhalen achter de menselijke overblijfselen steeds gedetailleerder.

Nieuwe inzichten over genderrollen

Deze nieuwe inzichten vragen ook om het herzien van oude aannames, zegt Moles. ‘Historisch gezien werd een skelet in een graf met een zwaard meteen aan een man toegeschreven. Een skelet naast een weefgewicht werd automatisch als vrouwelijk bestempeld. Maar nieuwe DNA-analyses hebben ons laten zien dat vrouwen met wapens begraven konden worden en mannen met verfijnde sieraden. Deze vondsten veranderen wat we denken te weten over genderrollen in het verleden.’  
 

Stem aan de stemlozen

Voor haar toekomstige onderzoek wil Moles zich richten op de verhalen van gemarginaliseerde groepen – vrouwen, kinderen, tot slaaf gemaakte mensen en ouderen. Want in de grote geschiedenissen verschijnen ze bijna nooit: ‘De geschiedenis vertelt het verhaal van machtige leiders, die ook bijna altijd mannen zijn.’ Voor Moles is het geven van een stem aan de stemlozen een kwestie van rechtvaardigheid. ‘Deze mensen leden onder ondervoeding, ziekten en tegenslagen. Hun verhalen verdienen het om verteld te worden, niet alleen voor hen, maar ook omdat ze ons lessen bieden over ongelijkheid in de huidige samenleving.'

Ethische vraagstukken

In november 2024 nam Moles de KNAW Early Career Award in ontvangst. Deze prijs wordt uitgereikt aan jonge onderzoekers die vernieuwend en origineel onderzoekswerk verrichten. Moles gebruikt het prijzengeld van de Award om haar onderzoek naar gemarginaliseerde groepen voort te zetten, samen met haar studenten in het lab. Tijdens het onderzoek maakt Moles haar studenten altijd bewust van de ethische vraagstukken rondom het bestuderen van menselijke resten, vooral wanneer het gaat om inheemse groepen en repatriëring. ‘Het is essentieel om deze menselijke resten met zorg en respect te behandelen. Dit waren echte mensen met echte levens, en we hebben de verantwoordelijkheid om hun verhalen zorgvuldig te vertellen.’

Terwijl Moles haar werk voortzet is haar doel duidelijk: een brug slaan tussen verleden en heden door de persoonlijke verhalen uit het verleden te reconstrueren. ‘De geschiedenis herhaalt zich in cycli,’ zegt ze. ‘Door de verhalen van degenen die ons voorgingen te begrijpen, kunnen we leren over hoe we het in de toekomst beter kunnen doen.’

Over de KNAW Early Career Award 

Moles is één van de twaalf winnaars van de KNAW Early Career Award 2024. Met deze prijs erkent de KNAW vernieuwend en origineel wetenschappelijk onderzoek. Ook stimuleert de prijs de verdere ontwikkeling van een divers en breed palet aan early career onderzoekers op verschillende vlakken binnen de wetenschapsbeoefening.