De onderzoeksinstituten van KNAW en NWO vormen gezamenlijk het portfolio van nationale onderzoeksinstituten. KNAW en NWO dragen er gezamenlijk zorg voor dat deze nationale instituten meerwaarde bieden in het Nederlandse kennislandschap en goed zijn toegerust op veranderende wetenschappelijk en maatschappelijke uitdagingen.
In opdracht van KNAW en NWO heeft een onafhankelijke commissie in 2018 het portfolio van KNAW- en NWO-instituten geëvalueerd. Deze onafhankelijke commissie concludeert dat deze nationale onderzoeksinstituten de slagkracht van de Nederlandse wetenschap vergroten. De commissie heeft zich gebogen over vragen zoals welke meerwaarde de instituten hebben voor het Nederlandse onderzoekslandschap, in welke mate ze responsief en dynamisch zijn om in te kunnen spelen op nieuwe wetenschappelijke en maatschappelijke uitdagingen.
De portfoliocommissie concludeert dat het huidige portfolio van nationale onderzoeksinstituten belangrijke meerwaarde heeft doordat het de slagkracht van de Nederlandse wetenschap als geheel vergroot. Om deze meerwaarde maximaal te benutten doet de commissie een aantal aanbevelingen.
De commissie heeft basisvoorwaarden en criteria geformuleerd voor instituten in het portfolio. Een nationaal onderzoeksinstituut moet internationaal toonaangevend onderzoek doen en het belang daarvan zichtbaar maken voor de samenleving. Daarnaast verwacht de commissie dat ieder instituut op termijn in ieder geval een nationale rol speelt in het verkennen van nieuwe onderzoekslijnen en in het coördineren van het onderzoeksveld in Nederland.
De commissie heeft helder aangegeven waaraan het portfolio zijn meerwaarde voor de Nederlandse wetenschap ontleent. Daarmee schetst zij een duidelijk afwegingskader, dat kan worden gebruikt om het portfolio in de komende jaren verder te ontwikkelen. De commissie heeft daarnaast een aantal basisvoorwaarden en criteria voor meerwaarde geïntroduceerd waaraan een nationaal onderzoeksinstituut binnen het portfolio moet voldoen.
De besturen van KNAW en NWO hebben deze criteria onderschreven.
Ook geeft de commissie advies over de wijze waarop het stelsel door NWO en KNAW gezamenlijk kan worden bestuurd en beheerd en doet ze een concreet voorstel voor het introduceren van meer dynamiek in het stelsel.
KNAW en NWO onderschrijven de noodzaak van het maken van strategische keuzes over het portfolio. Zij willen andere relevante partijen in het kennislandschap betrekken bij strategische keuzes over instituten en hun missies, en vinden het belangrijk om die keuzes te relateren aan andere omvangrijke investeringen met langdurige impact. In navolging van de portfolioe-evaluatie hebben de besturen van KNAW en NWO in juni 2020 de Permanente Commissie Nationale Instituten (PCNI) ingesteld. De PCNI adviseert beide besturen in de komende jaren gevraagd en ongevraagd over brede wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen waar het portfolio van nationale onderzoeksinstituten op kan inspelen.