Droogte, overstromingen, vervuiling: goed omgaan met water is voor elke beschaving van levensbelang. Maaike van Berkel is hoogleraar Middeleeuwse Geschiedenis aan de Radboud Universiteit. Zij onderzocht hoe grote steden in het middeleeuwse Midden-Oosten hun waterhuishouding regelden. En wat wij hier vandaag de dag van kunnen leren. Op 4 november spreekt ze hierover bij de KNAW.
Ga direct naar: navigatie
Ga direct naar: inhoud
Hoe hielden oude metropolen in het Midden-Oosten hun watervoorziening op orde? (En kunnen wij daar nog wat van leren?)
KNAW-bijeenkomst 4 november
![]()
WebinarDit is de druppel - Hoe historische inzichten bijdragen aan de aanpak van waterproblematiek
Omgang met water is een van de grootste uitdagingen waar de wereld de komende decennia voor staat. Droogte, overstromingen en watervervuiling vormen onderdeel van een bredere klimaatcrisis. Vaak wordt voor de aanpak van deze problemen technische expertise gezocht. In deze bijeenkomst gaan een sociale wetenschapper, een architectuur- en stedenbouwhistoricus en een middeleeuws historicus in gesprek over hoe juist ook andere kennissystemen, waaronder historische inzichten, kunnen bijdragen aan de aanpak van de wereldwijde waterproblematiek.
Bekijk bijeenkomst
Goed omgaan met water is een van de grootste uitdagingen waar de wereld de komende decennia voor staat. Hoe kan historisch onderzoek daarbij helpen?
Vaak worden oplossingen voor dit soort vraagstukken in de hoek van technologische innovaties gezocht. Die zijn natuurlijk ook enorm belangrijk. Tegelijkertijd is het ontzettend waardevol om juist te kijken naar andere vakgebieden. Historisch onderzoek kan succesvolle en onsuccesvolle praktijken en strategieën van omgang met water laten zien. Hoe werden de watervoorziening in dit soort samenlevingen bijvoorbeeld organisatorisch geregeld, hoe werden afspraken gemaakt, wat was de rol van een machthebber of overheid en wat van gemeenschappen zelf?
Je onderzoek richt zich op grote middeleeuwse steden in het Midden-Oosten. Op welke manier hebben wij nu en in de toekomst iets aan die kennis?
Ik heb grote steden in het Midden-Oosten bestudeerd door de lens van water. Denk aan Bagdad, Cairo en Damascus. Deze steden hadden allemaal te maken met grote uitdagingen op het gebied van droogte, watervervuiling en ecologische veranderingen. Maar waren tegelijkertijd in staat om water op te slaan, te gebruiken om te drinken, voor hun industrie en om het gebruik hiervan goed te organiseren. Zijn er elementen in die organisatie die ons vandaag de dag nieuwe inzichten of inspiratie geven.
Maaike van Berkel - Foto Inge Hoogland
Hoe was water in dit soort steden verder nog van belang?
Ook het religieuze aspect van water is niet te onderschatten. In de islam is het schenken van water aan een dorstige een van de hoogste vormen van liefdadigheid. We zien dan ook dat machthebbers zorgden voor de aanleg van water installaties langs pelgrimsroutes en op prominente plekken in steden. Uiteraard met een naambordje erbij…
Op wat voor manier werd het gebruik van water op dit soort plekken verder geregeld? Hielden deze machthebbers het gebruik van het water nauwlettend in de gaten?
Vaak wordt gedacht dat de machthebbers in die tijd ook alle controle hadden over het water en hierover besluiten namen, maar dat was niet het geval. Er werd opvallend weinig door de heersers geregeld. Een machthebber bemoeide zich dikwijls alleen met belangrijke infrastructurele werken, zoals een groot aquaduct en grote kanalen, maar vaak alleen om de watertoevoer voor zijn eigen paleis te regelen. Heel veel zaken op het gebied van water werden juist lokaal en door gemeenschappen zelf geregeld, of op commerciële basis. Een wijk sprak bijvoorbeeld af om samen een dijk aan te leggen of kanaal te graven. Huishoudens betaalden voor waterdragers die dagelijks naar de rivier gingen. Een badhuis werd door een ondernemer commercieel uitgebaat.
Hoe zouden dit soort inzichten zich vertalen naar onze tijd? Wij hebben geen waterdragers nodig…
Dat klopt. Maar stel je hebt als straat of dorp maar beschikking over een beperkte hoeveelheid water per week, dan moet je met elkaar het gesprek gaan voeren. De waarde van water wordt direct duidelijk en ook dat je dit met elkaar moet regelen. Hier in Nederland hebben we altijd water uit de kraan, we kunnen douchen, we wassen onze auto… Maar als je als kleine gemeenschap naar water kijkt, zowel naar de kwaliteit als de kwantiteit, ga je hier automatisch op een andere manier mee om. Dat zien we op veel plekken op de wereld. In het heden en verleden.
Moeten we daarbij dan ook kijken naar andere gebieden op de wereld en tijdsperiodes?
Andere tijdsperiodes vertellen ons iets over goede en minder goede praktijken van omgang met water. Het is fascinerend om te zien dat water installaties vaak een lang leven beschoren waren. Bijvoorbeeld bij een machtsovername werden ze overgenomen: ‘Een goed aquaduct breek je niet af’. Lokale kennis over waterinstallaties en over de natuurlijke omstandigheden van die plek waren daarbij ook cruciaal. Maar niet alleen lokale kennis is belangrijk. Gewoontes en tradities van een wellicht veel duurzamere omgang met water uit andere delen van de wereld kunnen eveneens inspireren. Juist het aspect van kennis delen vanuit verschillende vakgebieden, vanuit verschillende delen van de wereld kan bijdragen aan oplossingen voor de toekomst.
Dit is de druppel - Hoe historische inzichten bijdragen aan de aanpak van waterproblematiek
Op 4 november 2024 is de bijeenkomst ‘Dit is de druppel - Hoe historische inzichten bijdragen aan de aanpak van waterproblematiek’, waarin een sociale wetenschapper, een architectuur- en stedenbouwhistoricus en een middeleeuws historicus in gesprek gaan over hoe juist andere kennissystemen, waaronder historische inzichten, kunnen bijdragen aan de aanpak van de wereldwijde waterproblematiek.